Metnaðarleysi einkennir þá umgjörð sem leikskólum á Íslandi er búin. Þetta metnaðarleysi kemur þó ekki fram í löggjöf um leikskóla eða kröfum um menntun leikskólakennara.
Metnaðarleysið kemur fram í þeim aðstæðum sem leikskólum eru almennt búnar af hálfu rekstraraðilanna, sem í flestum tilfellum eru sveitarfélög en þó að sjötta hluta einkafyrirtæki.
Samanborið við grunnskóla eru leikskólar litlar byggingar þar sem rými er af skornum skammti og þar eru mjög mörg börn í mjög langan tíma daglega.
Það er erfitt að vinna í leikskóla og það þarf mikinn eldmóð og í raun brennandi áhuga á menntun ungra barna til að endast í starfi leikskólakennara. Landsfrægt er að leikskólakennarar telja sig ekki fá sanngjarna umbun fyrir erfiði sitt.
Það er líka þekkt að leikskólakennarar eru of fáir. Engar áætlanir eru uppi um að fjölga þeim. Tækifæri sem efnahagssamdráttur liðinna ára hefði átt að skapa, hefur ekki verið nýtt til að styrkja umgjörð leikskólans og fjölga leikskólakennurum.
Það eru 289 leikskólar á Íslandi og ríflega 40 þeirra eru einkareknir, flestir í eigu sveitarfélaga en rekstur þeirra falinn einkafyrirtækjum. Flestir einkareknu skólarnir eru í samtökum verslunar og þjónustu en greiða laun samkvæmt kjarasamningum sveitarfélaganna við verkalýðsfélög kennara og verkafólks, enda er það líklega fjárhagslega hagkvæmt fyrir þessi fyrirtæki.
Hvenær fór fram umræða í samfélaginu um það hvort rétt sé að fyrirtæki sem skilgreina sig í verslun og þjónustu eigi að sinna verkefnum samfélagsins og ala upp börn og mennta? Hver eru markmið með samningum við einkafyrirtæki um rekstur þessara samfélagsstofnana? Hvernig er þeim markmiðum fylgt eftir?
Ég er skólastjóri í einkareknum leikskóla á höfuðborgarsvæðinu. Sveitarfélagið á skólann og bauð út reksturinn. Í samningnum sem gerður var við sveitarfélagið um reksturinn segir að markmiðin séu að gefa börnum kost á að njóta handleiðslu sérmenntaðs fólks í uppeldisfræðum og að þróa, efla og auðga leikskólastarf í sveitarfélaginu, með því að leita nýrra leiða til að auka nýbreytni og sveigjanleika.
Sveitarfélagið setur sömu fjármuni í rekstur þessa einkarekna skóla og til leikskólanna sem bærinn rekur sjálfur. Stærstur hluti af kostnaði við rekstur skóla er launakostnaður. Í samræmi við markmið rekstrarsamningsins ákvað rekstrarfélagið að reyna að hafa hátt hlutfall leikskólakennara að störfum í skólanum og gerði sérstakan kjarasamning við Kennarasambandið, sem metur að hann skili 8 til 12 % hærri launum en kjarasamningur sveitarfélaganna.
Gerð þessa kjarasamnings var ekki vinsæl hjá öðrum en leikskólakennurum. Pólitíkusar margra sveita létu þykkju sína í ljós við okkur og okkur bárust einnig óánægjuraddir frá einkaskólum í samtökum verslunar og þjónustu.
En það er eitthvað rangt við módel sem er þannig úr garði gert að það er hægt að búa sér til hagnaðarvon með því að reka skóla fyrir almannafé ef farin er sú leið að hafa sem minnst af faglærðu fólki.
Það hljómar ekki vel að einkafyrirtæki taki við fjármagni sem samfélagið ætlar í skólarekstur en reki starfsemina með mannafla sem er langt fyrir neðan lágmark laga og búi með því til hagnað sem hægt er að nota í arðgreiðslur, eða koma með öðrum þróuðum leiðum í vasa rekstrareigendanna.
Það eru engar áætlanir uppi um að fjölga leikskólakennurum. Sveitarfélögin sem fara með mest vald í þessum málaflokki á Íslandi eru löngu búin að sætta sig við að það sé allt í lagi að manna skólana með einhverju fólki með einhverja eða enga menntun. Frá þeim heyrist sá eini tónn sleginn að rétt sé að stytta kennaranámið. Sem er jafn skynsamlegt og líklegt til árangurs eins og að ætla sér að fjölga læknum með því að stytta læknanám eða að gera minni kröfur til menntunar þeirra.
Í fjölmiðlum í dag er fjallað um ömurlegt mál þar sem starfsmenn í einkareknum leikskóla eru sakaðir um alvarlegt ofbeldi á börnum í skólanum. Í fréttum Ríkisútvarpsins sagði meðal annars: Í lögum um leikskóla segir að 2/3 hlutar starfsfólks skuli vera faglærður. Á leikskóla 101 eru aðeins skólastjórinn og eigandinn faglærðir, hinir starfsmennirnir 7 eru ófaglærðir.
Ríkisútvarpinu finnst vert að benda á hið lága hlutfall leikskólakennara sem er langt frá 66% lágmarki laga, enda virðist það í fljótu bragði sláandi að einungis 22,2% starfsmannanna séu leikskólakennarar.
En það er mikilvægt að setja þessar tölur í samhengi. Þetta er hærra hlutfall en að meðaltali hjá stærsta rekstraraðila leikskóla á Íslandi, sjálfri Reykjavíkurborg. Samkvæmt minnisblaði Reykjavíkurborgar sem var til umfjöllunar í fréttum fyrir tæpu ári eru leikskólakennarar hjá Reykjavíkurborg einungis 21,9% og fór hlutfall þeirra verulega lækkandi milli ára.
Það eru margar leiðir mögulegar til að bæta umgjörð leikskóla á Íslandi og gera þá betri fyrir börn og kennara. Ekki skortir viljann hjá stjórnendum skólanna, sem eru yfirleitt metnaðarfullir og haf sýnt ótrúlega útsjónarsemi við þröngar aðstæður. Þennan vilja virðist hinsvegar vanta í sveitarstjórnarmenn.
